Πλάτανος Παυσανία - Δώδεκα Βρύσες

Ο πλάτανος του Παυσανία στη παραλία μαζί με τις Δώδεκα Βρύσες, αποτελεί μια από τις πιο όμορφες και πολυσύχναστες γωνιές της πόλης του Αιγίου. Το υπουργείο Γεωργίας, με έγγραφό του με αρ.πρωτ. 10716 στις 31 Δεκεμβρίου του 1975, ανακήρυξε και τα δύο αυτά αξιοθέατα της πόλης μας ως διατηρητέα μνημεία της φύσης.

Οι Δώδεκα Βρύσες που η ύπαρξή τους χάνεται στα βάθη των αιώνων, ήταν αρχικά δεκαέξι ενώ βρίσκουμε και αναφορές για δεκαεπτά. Το 1910 περίπου, με την κατασκευή της πλατείας και του περιβάλλοντος χώρου, οι βρύσες μειώθηκαν σε δώδεκα. Κατά τη διαμόρφωση αυτή τοποθετήθηκαν οι μπρούτζινες λεοντοκεφαλές που υπάρχουν έως και σήμερα. Οι βρύσες τροφοδοτούνταν με νερό απευθείας από πηγή ενώ σήμερα αντλίες έχουν αναλάβει αυτό το έργο.

Μπρούτζινη λεοντοκεφαλή

Όπως διαπιστώνουμε από φωτογραφικό υλικό που χρονολογείται στις αρχές του 20ου αιώνα αλλά και από περιγραφές περιηγητών, οι νοικοκυρές κατέβαιναν ως την παραλία και χρησιμοποιούσαν το τρεχούμενο νερό για να πλύνουν τα ρούχα τους. Από τις ίδιες βρύσες τροφοδοτούνταν με πόσιμο νερό και τα καράβια που έδεναν στο λιμάνι ή έριχναν άγκυρα στον όρμο του Αιγίου.

Οι Δώδεκα Βρύσες όπως είναι σήμερα μετά την ανάπλαση

Ακριβώς πάνω από τις Δώδεκα Βρύσες και δίπλα στην παραλιακή οδό της Ζωοδόχου Πηγής, βρίσκουμε τον πλάτανο για τον οποίο κάνει αναφορά ο Παυσανίας κατά την επίσκεψή του στο Αίγιο, περίπου στα 200 μ.Χ. Στο βιβλίο «Η ιστορία της πόλης του Αιγίου » στην έκδοση του 1954, ο μεγάλος αιγιώτης ιστορικός Αρίστος Σταυρόπουλος κάνει αναφορά στην περιγραφή του Παυσανία:

« …βλέπομεν εκεί έναν πλάτανον εκτάκτου μεγέθους. Πλησίον του μεγαλειώδους και γιγαντιαίου αυτού δένδρου, του οποίου ο κορμός έχει 12 μέτρων περίμετρον, υπάρχει πηγή , της οποίας το ύδωρ ρέει αφθόνως από 17 ανοίγματα διευθετημένα εις ίσον αριθμόν τόξων….»

Ο Άγγλος περιηγητής Quin o οποίος και επισκέφθηκε την πόλη μας κατά το έτος 1834, αναφέρει για τον πλάτανο που βρίσκεται μάλλον στην ίδια θέση με αυτόν που αναφέρει και ο Παυσανίας, πως η ηλικία του έχει καθορισθεί περίπου στα 1600 έτη, ηλικία που θεωρείται επιστημονικώς δυνατή. Ο δασονόμος Gerick από τη Πρωσσία γράφει περί της ηλικίας των δένδρων: « ….ότι το χιλιετές γήρας αυτών δέον να καταλεχθή μεταξύ των μύθων και ότι και εις αυτά τα λεγόμενα ιστορικά δένδρα ( όπως ο πλάτανος του Αιγίου) δεν απεδείχθη ηλικία μείζων των 700-800 ετών…..»

Επίσης ο Ερρίκος Σλήμαν γράφει στο βιβλίο του «Πελοπόννησος και Τροία» κατά το έτος 1869 τα εξής:

« … ο περίφημος πλάτανος που φύεται πλησίον της ακτής της θαλάσσης και του οποίου ο κορμός έχει δέκα πέντε μέτρα περιφέρειαν. Το δένδρον είναι κοίλον και περιλαμβάνει δωμάτιον το οποίον συχνότατα εχρησίμευσεν ως φυλακή κατά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας. Οι κλάδοι του εκτείνονται εις απόστασιν πενήκοντα μέτρων και πρέπει να έχει μεγάλην ηλικίαν και εν πάση περιπτώσει είναι παλαιότερος από την εισβολή των Τούρκων εις την Ευρώπη (1453)….»

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε πως ο αρχικός πλάτανος που περιγράφει ο Παυσανίας, ήταν τεραστίων διαστάσεων. Ο κορμός του πλατάνου που συναντάμε στην ίδια θέση σήμερα, έχει τουλάχιστον το ένα τέταρτο του κορμού που αναφέρει ο Παυσανίας αλλά και ο Σλήμαν, ο οποίος περιγράφει ακριβώς τις διαστάσεις του.

Ας δούμε όμως τι είδαν και άλλοι περιηγητές που επισκέφθηκαν τη περιοχή.

Κατά το έτος 1803 – 1804 ο περιηγητής Bartholdy, γράφει : « ….υπάρχει ένας πολύ μεγαλύτερος και ισχυρότερος ακόμη εις Βοστίτσαν (αναφέρεται στον πλάτανο)…….αυτός έχει περιφέρειαν 36 ποδών (16 μέτρων), πέντε πόδας περισσότερον από την Κω. Εν τούτοις δεν κάμνει μεγαλυτέραν εντύπωσιν από εκείνους που τον περιστοιχίζουν . Υπό την σκιάν του συναθρίζονται οι Αιγιείς κατά τας εορτάς και εις τας κρήνας (οι βρύσες) που κατασκεύασαν εις την πηγήν , αι γυναίκες του συναθρίζουν να πλένουν…»

Τέλος ο Πουκεβίλ, στο βιβλίο του « Voyage dans la Grece» το 1815 αναφέρει για τις πηγές και τον πλάτανο, «….η πηγή ρέει ήδη από 14 κρουνούς στολισμένους με κωμικά μορμολύκεια και εσφηνωμένους επί αρχαίου κτίσματος…. βλέπομεν τον πλάτανον αντικείμενον θαυμασμού των κατοίκων και των ξένων….»

Κατά την Ελληνική Επανάσταση, ο πλάτανος αυτός που ο κορμός του δεν είχε το μέγεθος που έχει σήμερα, χρησίμευσε ως φυλακή για τους αιχμαλώτους, διαθέτοντας μια θύρα από την πλευρά του ανοίγματος προς την οδό Ζ.Πηγής. Αυτές τις πληροφορίες μας δίνει ο βαρώνος Π. ντ΄Εστουρνέλ που επισκέφθηκε το Αίγιο το 1876.

Το εσωτερικό κοίλο του δέντρου χρησιμοποιήθηκε κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ως φυλακή 

Σήμερα, ο πλάτανος του Παυσανία με τη συνεχή αφαίρεση των ξερών κλαδιών και τον καλοπισμό του, έχει μικρότερο μέγεθος από τα υπόλοιπα και νεότερα πλατάνια που βρίσκονται δίπλα του. Ωστόσο, οι Δώδεκα Βρύσες και η πλατεία με τον ίσκιο που προσφέρουν τα αιωνόβια δένδρα δίπλα ακριβώς από τη θάλασσα, αποτελούν ένα από τους πιο αγαπημένους προορισμούς για τους κατοίκους του Αιγίου αλλά και για τους επισκέπτες της πόλης .

Δεξιά από το κτήριο είναιο πλάτανος για τον οποίο κάνει αναφορά ο Παυσανίας
Αν και μικρότερος σε μέγεθος από τους τους υπόλοιπους νεότερους πλατάνους,
το μέγεθος του κεντρικού κορμού του μαρτυρά τις παλαιές διαστάσεις που είχε.

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από: « Η ιστορία της πόλης του Αιγίου» (Αρ. Σταυρόπουλος) – «Αίγιο-μνημεία και τέχνη» – «Παυσανίου Αχαϊκά»)